اختراع نور مصنوعی زندگی ما را به‌ویژه در ساعات شبانه متحول کرده است. پیش از اختراع آن، فعالیت‌های انسانی پس از غروب آفتاب بسیار محدود بود. اما با ظهور نور الکتریکی و سایر انواع روشنایی مصنوعی، شب‌های ما به بخشی پویا و پرجنب‌وجوش از روز تبدیل شده‌اند. این تحول بدون شک موجب افزایش بهره‌وری و راحتی شده است.
بااین‌حال، این راحتی هزینه‌ای زیست‌محیطی دارد. آلودگی نوری، ناشی از استفاده بیش‌ازحد و نادرست از نور مصنوعی، اکوسیستم‌ها را مختل می‌کند. این نوع آلودگی رفتار و زیستگاه حیات‌وحش را تحت تأثیر قرار می‌دهد، رشد گیاهان را مختل می‌کند و حتی مانع رصد آسمان می‌شود. همچنین، قرار گرفتن مداوم در معرض نور مصنوعی به‌ویژه در شب می‌تواند مشکلاتی برای سلامت انسان ازجمله اختلالات خواب و بی‌نظمی در ریتم شبانه‌روزی ایجاد کند. یافتن تعادلی میان مزایای نور مصنوعی و حفاظت از محیط‌زیست یکی از چالش‌های مهم دنیای مدرن است.
آلودگی نوری چیست؟
آلودگی نوری به نور مصنوعی بیش‌ازحد، نادرست یا مزاحمی اطلاق می‌شود که تاریکی طبیعی شب را مختل می‌کند. این مسئله ناشی از استفاده گسترده از نور مصنوعی در مناطق شهری و حومه است که به‌صورت روشنایی بیش‌ازحد آسمان شب و پراکندگی نور فراتر از محدوده هدف دیده می‌شود.
تأثیرات زیست‌محیطی آلودگی نوری به‌طور قابل‌توجهی گسترده است:
- اختلال در رفتار حیات‌وحش: بسیاری از گونه‌ها، به‌ویژه جانوران شب‌زی، برای شکار، جابه‌جایی و جفت‌گیری به تاریکی شب وابسته‌اند. نور مصنوعی می‌تواند غریزه‌های طبیعی آن‌ها را مختل کرده و توانایی یافتن غذا و جفت را تحت تأثیر قرار دهد که ممکن است منجر به کاهش جمعیت شود.
- برهم زدن روابط شکارچی و طعمه: نور زیاد در نزدیکی منابع آبی می‌تواند حشرات را جذب کند و این مسئله شکارچیان بیشتری را به منطقه می‌آورد که ممکن است تعادل اکوسیستم‌های محلی را به هم بزند.
- اختلال در الگوهای تولیدمثل: مثلاً لاک‌پشت‌های دریایی از نورهای ساحلی گیج می‌شوند و نوزادان آن‌ها ممکن است به‌جای حرکت به‌سوی دریا، به سمت خشکی بروند.
- تأثیر بر رشد گیاهان: آلودگی نوری می‌تواند رفتار گیاهان را مختل کرده و زمان گل‌دهی یا باردهی آن‌ها را تغییر دهد که این امر می‌تواند بر گرده‌افشان‌ها و علف‌خوارانی که به این گیاهان وابسته‌اند، تأثیر بگذارد.
تأثیر نورپردازی باغ‌ها بر محیط‌زیست
باغ‌ها بخشی حیاتی از اکوسیستم‌ها هستند و به حفظ تنوع زیستی کمک می‌کنند. اما نور مصنوعی استفاده‌شده در این فضاها باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که اثرات مخرب آن بر حیات‌وحش، گیاهان و پویایی کلی اکوسیستم به حداقل برسد.
نور آبی و روشنایی آسمان
نور با دمای رنگی بالای 4000K (نور آبی یا سفید) هم برای سلامت انسان و هم محیط‌زیست زیان‌آور است. این نوع نور آسمان شب را بیشتر از سایر انواع روشنایی روشن می‌کند و آلودگی نوری را تشدید می‌کند. انجمن بین‌المللی آسمان تاریک (IDA) توصیه می‌کند از نور با دمای رنگی 3000K یا کمتر استفاده شود.
نفوذ نور
نفوذ نور زمانی اتفاق می‌افتد که نور مصنوعی به مناطقی که موردنظر نیست، پراکنده شود؛ مثلاً وارد منازل یا فضاهای عمومی شود. چراغ‌های باغی که در ارتفاع بالا نصب‌شده یا فاقد حفاظ مناسب باشند، می‌توانند نور را در جهت‌های نامطلوب پراکنده کنند و موجب مصرف بی‌رویه انرژی و ایجاد آلودگی نوری شوند.
استفاده از نورپردازی سنتی
لامپ‌های رشته‌ای به‌شدت ناکارآمد هستند و انرژی زیادی را به گرما تبدیل می‌کنند. این امر منجر به افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تأثیرات منفی بر تغییرات آب‌وهوایی می‌شود. از سوی دیگر، چراغ‌های LED با وجود کارایی بالا، نور سفید تولید کرده و به روشنایی آسمان کمک می‌کنند.
استفاده از روشنایی هوشمند برای کاهش اثرات زیست‌محیطی
راه‌حل‌های زیر می‌توانند به کاهش تأثیرات زیست‌محیطی نورپردازی باغ‌ها کمک کنند:
- استفاده محدود و هدفمند از نور: تعداد چراغ‌ها را کاهش داده و فقط در مناطقی که لازم است، نورپردازی کنید.
- استفاده از حسگرهای حرکتی: چراغ‌هایی که فقط در صورت نیاز روشن می‌شوند، می‌توانند مصرف انرژی و اختلالات زیست‌محیطی را کاهش دهند.
- استفاده از سیستم‌های خورشیدی: این سیستم‌ها کم‌هزینه، سازگار با محیط‌زیست و بسیار کارآمد هستند.
- نصب چراغ‌های نزدیک به سطح زمین: این کار مانع نفوذ نور به مناطق غیرضروری می‌شود.
- استفاده از چراغ‌های دارای حفاظ: این نوع چراغ‌ها به کاهش تابش خیره‌کننده و روشنایی آسمان کمک می‌کنند.
اتخاذ این تدابیر می‌تواند به ایجاد باغ‌هایی روشن و درعین‌حال دوستدار محیط‌زیست کمک کند.
