روشنایی محوطه بخش مهمی از سیستم نورپردازی کلی یک خانه محسوب می‌شود. این سیستم معمولاً در مرحله ساخت بنا و طراحی فضای اطراف آن اجرا می‌شود. روشنایی فضای باز چندین عملکرد دارد:
۱. فنی – تأمین دید مناسب در شب از طریق نصب چراغ‌ها در ورودی، ایوان، پله‌ها، کنار دروازه و مسیرهای باغ. همچنین ورودی انبارها و سایر ساختمان‌های محوطه نیز روشن می‌شوند.
۲. امنیتی – ایجاد یک محیط روشن در اطراف حصار برای افزایش امنیت. علاوه بر این، روشنایی شبانه برای گاراژ و سایر فضاهایی که وسایل ارزشمند در آن‌ها نگهداری می‌شوند، تأمین می‌شود.
۳. تزئینی – نورپردازی نمای ساختمان و عناصر مختلف معماری آن. همچنین درختان، بوته‌ها، باغچه‌ها، آلاچیق‌ها و آب‌نماهای مصنوعی را می‌توان با نورپردازی زیباتر کرد.
برخی از چراغ‌های فضای باز می‌توانند چندین عملکرد را همزمان انجام دهند، مثلاً ترکیبی از نورپردازی فنی و امنیتی یا فنی و تزئینی. طراحی صحیح سیستم روشنایی این امکان را فراهم می‌کند که با حداقل تعداد چراغ‌ها، تمام نیازهای نورپردازی تأمین شوند.
انواع روشنایی محوطه
۱. روشنایی اصلی
این نوع روشنایی برای استفاده روزمره ضروری است و ترکیبی از چراغ‌هایی است که در اطراف ساختمان، روی حصار و در بخش‌های مختلف محوطه نصب شده‌اند. این چراغ‌ها معمولاً به مدارهای جداگانه متصل هستند و با کلیدهای مختلف کنترل می‌شوند.
۲. روشنایی تکمیلی
این نوع روشنایی به‌صورت دوره‌ای استفاده می‌شود، مانند زمان پذیرایی از مهمانان، برگزاری جشن‌ها یا استراحت خانوادگی در شب‌های تعطیل. روشنایی تکمیلی شامل نورپردازی تزئینی بخش‌های مختلف محوطه، باغ و باغچه‌ها است. در این نوع نورپردازی معمولاً از لامپ‌های رنگی و نوارهای RGB چندرنگ مخصوص فضای باز استفاده می‌شود.
نورپردازی تزئینی به زیباسازی محیط و ایجاد جلوه‌های بصری منحصربه‌فرد کمک می‌کند. با استفاده از نورهای رنگی می‌توان بخش‌هایی از باغ، درختان، آب‌نماها و سایر عناصر محوطه را به‌صورت خلاقانه روشن کرد.
چگونه سطح روشنایی مناسب برای محوطه را انتخاب کنیم؟
میزان نورپردازی مناسب برای محوطه
نورپردازی مصنوعی باید به‌اندازه‌ای باشد که بتوان فعالیت‌های روزمره را در شب به‌راحتی انجام داد. برای مثال:
✅ نوشیدن چای در ایوان
✅ رفتن به گاراژ و برداشتن خودرو
✅ قدم زدن در مسیرهای باغ
✅ آماده‌سازی باربیکیو
✅ نشستن کنار استخر یا حوضچه و لذت بردن از منظره شبانه
انتخاب چراغ‌های مناسب
هنگام انتخاب چراغ‌های فضای باز، باید به ویژگی‌ها، نوع طراحی و نحوه نصب آن‌ها توجه کرد. در ادامه، انواع مختلف چراغ‌ها را بر اساس معیارهای مختلف بررسی می‌کنیم.
۱. بر اساس نوع نصب و طراحی
✅ چراغ‌های دیواری – این چراغ‌ها روی نمای ساختمان نصب شده و به‌راحتی با استفاده از پیچ و رول‌پلاک روی هر سطحی قابل نصب هستند. نمونه‌هایی از این نوع چراغ‌ها شامل چراغ‌های دیواری مخصوص فضای باز (براکت دیواری) هستند.
✅ چراغ‌های روکار با سنسور حرکت – این مدل‌ها روی هر سطح عمودی یا افقی نصب می‌شوند و مجهز به حسگر حرکتی برای روشن و خاموش شدن خودکار هستند.
✅ چراغ‌های ایستاده – این نوع چراغ‌ها بر روی پایه‌های فلزی نصب شده و به صورت عمودی در محوطه قرار می‌گیرند.
✅ چراغ‌های آویز – معمولاً در ایوان، آلاچیق یا تراس نصب می‌شوند. قابلیت تنظیم ارتفاع این چراغ‌ها باعث می‌شود بتوان میزان روشنایی را در یک ناحیه خاص یا در کل فضا تنظیم کرد.
۲. چراغ‌های زمینی و محوطه‌ای
✅ چراغ‌های دفنی (لنداسکیپ) – این مدل‌ها گزینه‌ای عالی برای نورپردازی فضای سبز و مسیرهای عبوری هستند. بدنه‌ی این چراغ‌ها به‌صورت یک میله با نوک تیز طراحی شده که به‌راحتی در زمین فرو می‌رود. بسیاری از مدل‌های این چراغ‌ها با باتری خورشیدی کار می‌کنند.
✅ چراغ‌های توکار – در مسیرهای پیاده‌روی، راه‌پله‌ها یا نیمکت‌ها تعبیه می‌شوند. این چراغ‌ها با شیشه مقاوم یا محافظ فلزی در برابر ضربه و فشار محافظت می‌شوند.
✅ چراغ‌های پایه‌دار – طراحی آن‌ها مشابه چراغ‌های کلاسیک پارکی است. این مدل‌ها روی فونداسیون مخصوص نصب می‌شوند.
✅ چراغ‌های معماری – روی نمای ساختمان نصب شده و برای نورپردازی عناصر خاصی از نما مورد استفاده قرار می‌گیرند.
✅ تزئینات روشنایی فضای باز – برای ایجاد جلوه‌های نورپردازی جشن‌ها و مناسبت‌ها استفاده می‌شود. شامل ریسه‌های LED، چراغ‌های توری می‌شود.
✅ پروژکتورها – برای روشنایی اصلی، امنیتی و تزئینی کاربرد دارند. این چراغ‌ها نور متمرکزی دارند و برد نور بالایی را پوشش می‌دهند. برخی مدل‌ها مجهز به سنسور حرکت هستند.
۳. بر اساس منبع نور
امروزه منابع نوری LED تقریباً جایگزین سایر انواع چراغ‌ها شده‌اند، زیرا:
✔ مصرف انرژی کمی دارند
✔ نوردهی بالا و طول عمر زیاد دارند
✔ دمای رنگ نور آن‌ها قابل انتخاب است
انواع منابع LED شامل:
🔹 لامپ‌های LED
🔹 ماژول‌های LED
🔹 نوارهای LED و دکوراتیو Duralight
۴. بر اساس درجه حفاظت
برای نصب چراغ‌ها در فضای باز، توصیه می‌شود محصولاتی با کلاس حفاظتی IP65 یا بالاتر انتخاب شوند تا در برابر باران، گردوغبار و آلودگی‌ها مقاوم باشند.
انتخاب روش کابل‌کشی
کابل‌کشی چراغ‌های نصب‌شده روی نمای ساختمان یا ایوان، ساده‌ترین روش اجرا را دارد. بسته به جنس دیوار، می‌توان از روش توکار (داخل شیار دیوار) یا روکار (درون داکت و محفظه پلاستیکی) استفاده کرد.
✅ ۱. کابل‌کشی زیرزمینی
در این روش، کابل در شیاری به عمق ۷۰ سانتی‌متر قرار می‌گیرد (طبق استانداردهای برق). مراحل اجرا شامل موارد زیر است:
🔹 ریختن ۱۰ سانتی‌متر ماسه در کف شیار برای جلوگیری از آسیب به کابل
🔹 قرار دادن کابل در لوله محافظ بدون ایجاد کشیدگی
🔹 پوشاندن کابل با ماسه و خاک و سپس فشرده‌سازی برای جلوگیری از نشست زمین
برای حفاظت بیشتر، می‌توان از لوله‌های خرطومی PVC یا پلی‌اتیلن (پلیکا و PND) استفاده کرد. این لوله‌ها مقاوم، انعطاف‌پذیر و غیرقابل اشتعال هستند. برخی مدل‌ها دارای سیم راهنما هستند که باعث تسهیل عبور کابل در مسیرهای طولانی می‌شود.
✅ ۲. کابل‌کشی هوایی
این روش نصب آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است و برای فضاهای باز و حیاط‌های بزرگ گزینه‌ی مناسبی محسوب می‌شود. در این حالت، می‌توان از:
🔹 کابل‌های معمولی که روی سیم بکسل فولادی مهار شده‌اند
🔹 کابل‌های خودنگهدار (ABC) که دارای مفتول فلزی داخلی هستند و بدون نیاز به سیم نگهدارنده نصب می‌شوند
انتخاب سنسورهای حرکتی
✅ استفاده از سنسورهای حرکتی در چراغ‌های فضای باز باعث کاهش مصرف انرژی و افزایش امنیت می‌شود. این حسگرها به روش‌های مختلف عمل می‌کنند:
🔹 سنسورهای مادون‌قرمز (IR) – به تغییرات دمایی محیط حساس هستند و فقط به حرکت اجسام گرم مانند انسان واکنش نشان می‌دهند. این مدل‌ها را می‌توان تنظیم کرد تا روی حیوانات کوچک مانند گربه و سگ حساس نباشند.
🔹 سنسورهای اولتراسونیک – با ارسال امواج صوتی نامرئی محیط را اسکن می‌کنند و در صورت تغییر فرکانس بازتابی، حرکت را تشخیص می‌دهند.
🔹 سنسورهای راداری (مایکروویو) – همانند رادار عمل کرده و امواج الکترومغناطیسی را به سمت محیط ارسال می‌کنند. تغییرات بازتاب امواج نشان‌دهنده‌ی وجود حرکت است.
نصب سنسورهای روشنایی
علاوه بر حسگرهای حرکتی، می‌توان از سنسورهای نوری برای کنترل خودکار روشنایی بر اساس میزان نور محیط استفاده کرد. این حسگرها در هنگام غروب به‌طور خودکار چراغ‌ها را روشن کرده و با طلوع آفتاب خاموش می‌کنند. سطح حساسیت این سنسورها را می‌توان به دلخواه تنظیم کرد.
مواد مورد نیاز برای نصب روشنایی فضای باز
🔹 کابل برق – بسته به روش نصب:
- زیرزمینی: کابل‌های NYM، VVGng، VBbShv
- هوایی: کابل‌های SIP، VVSG
🔹 لوله خرطومی (PVC یا PND) برای محافظت از کابل
🔹 سیم بکسل فولادی برای مهار کابل‌های هوایی
🔹 داکت یا جعبه کابل از پلاستیک نسوز
🔹 فیوزهای مینیاتوری (MCB) در تابلو برق
🔹 کلیدهای روشن و خاموش
🔹 جعبه‌های توزیع برق
🔹 مفصل‌های اتصال کابل
🔹 ترمینال‌های برق و سرسیم‌ها
🔹 چسب برق برای عایق‌بندی
مراحل نصب چراغ‌های روشنایی محوطه
✅ ۱. آماده‌سازی اولیه
🔹 انتخاب مدل و تعداد چراغ‌ها بر اساس طراحی و ویژگی‌های فنی
🔹 تعیین محل نصب چراغ‌ها در نقاط مناسب
🔹 انتخاب روش اجرای کابل‌کشی (زیرزمینی یا هوایی)
🔹 مشخص کردن مسیر کابل‌ها و اندازه‌گیری طول مورد نیاز
🔹 حفر کانال برای کابل‌کشی زیرزمینی یا نصب سیم نگهدارنده برای کابل‌های هوایی
🔹 خرید و تهیه‌ی تجهیزات و متریال مورد نیاز
✅ ۲. محاسبات فنی
🔹 محاسبه‌ی توان مصرفی هر خط روشنایی
🔹 انتخاب مناسب فیوزها، کلیدها و دستگاه‌های حفاظتی مانند کلید محافظ جان (RCD)
🔹 محاسبه‌ی قطر سیم‌های برق بر اساس جریان عبوری
✅ ۳. طراحی و رسم نقشه‌ی سیم‌کشی روشنایی
برای اجرای صحیح سیستم روشنایی، باید یک نقشه‌ی سیم‌کشی طراحی شود. این نقشه می‌تواند به‌صورت دستی یا با نرم‌افزارهای گرافیکی تهیه شود و شامل موارد زیر باشد:
🔹 محل دقیق نصب چراغ‌ها
🔹 مسیر عبور کابل‌ها
🔹 نقاط نصب کلیدها و جعبه‌های تقسیم
🔹 توزیع کابل‌ها در تابلو برق
✅ ۴. نصب پایه‌های چراغ‌های بزرگ
برای چراغ‌های بزرگ مانند پایه چراغ‌های پارکی و خیابانی مراحل زیر انجام می‌شود:
🔹 حفر چاله‌ی فونداسیون به عمق ۶۰-۷۰ سانتی‌متر
🔹 ساخت قالب چوبی برای پایه‌ریزی
🔹 قرار دادن صفحه‌ی فلزی (انکر بولت) برای نصب پایه و همچنین لوله‌ی پلاستیکی برای عبور کابل برق
🔹 ریختن بتن در فونداسیون و انتظار برای سفت شدن
🔹 نصب پایه‌ی چراغ روی انکر بولت و اطمینان از استحکام آن
نصب چراغ‌های محوطه به‌صورت دستی
الزامات مهم در هنگام نصب:
✅ کابل‌کشی نباید از زیر پی ساختمان عبور کند.
✅ حداقل فاصله‌ی کابل از فونداسیون ساختمان ۶۰ سانتی‌متر باشد.
✅ چندین کابل که به‌طور موازی اجرا می‌شوند، باید حداقل ۱۰ سانتی‌متر از هم فاصله داشته باشند.
✅ کابل‌ها نباید در فاصله‌ی کمتر از ۲ متر از درختان عبور کنند.
✅ فاصله‌ی کابل از لوله‌های فاضلاب و آب حداقل ۱ متر و از لوله‌ی گاز حداقل ۲ متر باشد.
✅ در صورت عبور کابل‌ها از روی یکدیگر در ترانشه، باید فاصله‌ی ۵۰ سانتی‌متری بین آن‌ها رعایت شود.
✅ اتصال کابل‌های زیرزمینی باید با استفاده از مفصل‌های مخصوص انجام شود.
✅ اتصال سیم‌ها با روش پیچاندن (اسکات) مجاز نیست، بلکه باید از ترمینال‌های مخصوص استفاده شود.
اتصال سیستم روشنایی محوطه به برق
هنگام اتصال چراغ‌های محوطه‌ای به منبع تغذیه، باید مقررات استانداردهای برق (مانند پیوست 6.3 آیین‌نامه‌ی تأسیسات الکتریکی – PUE) را رعایت کرد:
🔹 چراغ‌های فضای باز باید از طریق خطوط مجزا تغذیه شوند.
🔹 امکان استفاده از سیم فاز اضافی و نول مشترک شبکه‌ی برق شهری وجود دارد.
🔹 تغذیه‌ی چراغ‌ها می‌تواند مستقیماً از تابلو برق ورودی ساختمان انجام شود.
🔹 برای تأمین امنیت، بهتر است روشنایی حفاظتی از طریق یک خط اختصاصی تأمین شود.
🔹 در ورودی ساختمان، چراغ‌های محوطه‌ای را می‌توان به سیستم روشنایی داخلی متصل کرد.
آیا به سیستم کنترل خودکار نیاز است؟
امروزه سیستم‌های کنترل خودکار روشنایی فضای باز جایگزین کلیدهای دستی شده‌اند. این سیستم‌ها به دلایل زیر کاربرد زیادی دارند:
✅ کاهش مصرف برق: جلوگیری از روشن ماندن بی‌دلیل چراغ‌ها در طول روز
✅ مدیریت هوشمند: استفاده از حسگرهای حرکت و روشنایی برای کنترل خودکار چراغ‌ها
✅ افزایش امنیت: فعال شدن چراغ‌های حفاظتی در هنگام تشخیص حرکت
✅ قابلیت برنامه‌ریزی: امکان تنظیم زمان‌بندی برای روشن و خاموش شدن چراغ‌ها
روش‌های هوشمندسازی روشنایی محوطه:
🔹 استفاده از سنسورهای حرکت: روشن شدن چراغ‌ها فقط هنگام تشخیص حرکت
🔹 نصب فتو سل (سنسور نور): روشن و خاموش شدن چراغ‌ها بر اساس نور محیط
🔹 بهره‌گیری از تایمر دیجیتال: تنظیم زمان روشن و خاموش شدن چراغ‌ها در ساعات خاص
🔹 کنترل از راه دور با اپلیکیشن موبایل: قابلیت تنظیم و مدیریت روشنایی از هر نقطه‌ای با دسترسی به اینترنت
اتصال روشنایی فضای باز به سیستم خانه‌ی هوشمند
بیشترین سطح اتوماتیک‌سازی روشنایی محوطه در سیستم‌های خانه‌ی هوشمند دیده می‌شود. این سیستم‌ها امکانات زیر را فراهم می‌کنند:
💡 کنترل کامل روشنایی با موبایل از هر جای دنیا
💡 برنامه‌ریزی زمانی برای کل سیستم روشنایی
💡 هماهنگی با سایر سیستم‌های هوشمند، مانند دوربین‌های امنیتی
💡 امکان کنترل از طریق اینترنت، بلوتوث یا Wi-Fi
در این سیستم‌ها، شما می‌توانید چراغ‌های فضای باز را از طریق گوشی هوشمند، تبلت، یا حتی دستیار صوتی کنترل کنید. تنها کافی است که سیستم خانه‌ی هوشمند شما به شبکه‌ی اینترنت متصل باشد!
